Handel ludźmi w Polsce i spotkanie w ramach kampanii „Zatrudnienie w NieWolę” w tucholskim PCPR

Wcoraj w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi odbyło się spotkanie w ramach kampanii „Zatrudnienie w NieWolę”. Handel ludźmi jest zjawiskiem podlegającym dynamicznym przemianom, którego nasilenie zaobserwowano w Polsce na początku lat 90-tych. Obecnie Polska nie jest już tylko krajem pochodzenia ofiar, ale także krajem tranzytowym, przez który odbywa się transfer ofiar z Europy Wschodniej i Południowej do Europy Zachodniej czy Skandynawii oraz krajem docelowym dla ofiar wykorzystywanych głównie w pracy przymusowej i prostytucji. Handel ludźmi to przestępstwo wieloetapowe, transgraniczne, którego ofiarą może zostać każdy, bez względu na wiek, płeć czy pochodzenie.

Definicja

Pojęcie handlu ludźmi zostało ujęte w postaci trzyelementowej definicji, na którą składa się: sposób działania sprawców, zastosowane przez nich środki i metody oraz cel wykorzystania. Za handel ludźmi mogą być uznane wyłącznie czynności sprawcze wskazane wprost w art. 115 § 22 K.k., t.j.:

1. werbowanie (nakłanianie, zjednywanie, zaciąganie),
2. transport (przemieszczanie, przewożenie z zastosowaniem środków komunikacji),
3. dostarczanie (umieszczanie w innym miejscu),
4. przekazywanie (powierzanie, dawanie w celu dysponowania),
5. przechowywanie (zatrzymywanie w jednym miejscu, przetrzymywanie w ukryciu)
6. lub przyjmowanie osoby (zatrzymywanie przekazanej osoby).

Istotnym jest przy tym, że w celu wypełnienia znamion przestępstwa handlu ludźmi, wymienione wyżej czynności powinny zostać zrealizowane z zastosowaniem:

1. przemocy lub groźby bezprawnej;
2. uprowadzenia;
3. podstępu;
4. wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania;
5. nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności;
6. udzielenia albo przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy osobie sprawującej opiekę lub nadzór nad inną osobą;

– w celu jej wykorzystania, nawet za jej zgodą, w szczególności w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania, w pracy lub usługach o charakterze przymusowym, w żebractwie, w niewolnictwie lub innych formach wykorzystania poniżających godność człowieka lub w celu pozyskania komórek, tkanek lub narządów wbrew przepisom ustawy.

Niezbędnym elementem w przypadku zakwalifikowania czynu jako wypełniającego znamiona przestępstwa handlu ludźmi jest również podjęcie określonego działania przez sprawcę w celu wykorzystania innej osoby, nawet za jej zgodą w różnych formach seksualnego wykorzystania (w tym w pornografii i w prostytucji), w pracy lub usługach o charakterze przymusowym, w żebractwie, w niewolnictwie oraz wszelkich innych formach wykorzystania poniżających godność człowieka lub w celu pozyskania komórek, tkanek lub narządów wbrew przepisom ustawy. Należy podkreślić przy tym, że jeżeli zachowanie sprawcy dotyczy małoletniego stanowi ono handel ludźmi, nawet gdy nie zostały użyte wyżej wymienione metody lub środki.

Zgodnie z art. 189a Kodeksu karnego, przestępstwo handlu ludźmi jest w Polsce zagrożone karą pozbawienia wolności od lat 3 do 20. Z uwagi na wysoki stopień społecznej szkodliwości czynu, karalne jest również przygotowanie do popełnienia tego przestępstwa (czyn zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5).

Handel ludźmi stanowi poważne naruszenie podstawowych praw człowieka, takich jak prawo do wolności, godności czy decydowania o swoim życiu. Jest to przestępstwo, które nie występują samodzielnie, ale współistnieje z innymi, m.in.:

• przeciwko wolności seksualnej i obyczajności;
• naruszeniu nietykalności cielesnej, uszkodzenie ciała;
• przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową;
• udział w zorganizowanej grupie przestępczej i kierowanie nią;
• oszustwa;
• przeciwko wolności;
• przeciwko wiarygodności dokumentów;
• nielegalnego przekroczenia granicy;
• kradzieży zwykłej i z użyciem przemocy.

Polska na mapie handlu ludźmi

Handel ludźmi to przestępstwo, które bardzo często ma charakter transgraniczny. Specyfika Polski polega na tym, że jest ona jednocześnie krajem:

• pochodzenia ofiar wykorzystywanych w innych krajach Europy,
• docelowym dla ofiar, przede wszystkim, z krajów Wschodniej Europy i Azji,
• tranzytu ofiar z Wschodniej Europy i Azji do krajów Europy Zachodniej.

Konflikty zbrojne oraz związane z tym ruchy migracyjne zwiększają ryzyko wystąpienia przestępstwa handlu ludźmi, zarówno na terenie objętym konfliktem jak i poza nim. Konflikt zbrojny na Ukrainie i wzmożony ruch migracyjny spowodował, że ze względu na swoje położenie, polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości stanęły przed bezprecedensowymi wyzwaniami w zakresie zapobiegania i zwalczania handlu ludźmi. Należy pamiętać, że do Polski przybyła największa liczba uchodźców z Ukrainy, a znaczną większość stanowią kobiety i dzieci – grupa najbardziej narażona na wykorzystanie w prostytucji i innych formach wykorzystania seksualnego.

Polska, tak jak i inne kraje, w których odnotowuje się przypadki handlu ludźmi, wdrożyła szereg kompleksowych działań, których celem jest m. in. sprawne diagnozowanie przypadków handlu ludźmi, stały monitoring tego zjawiska, przeprowadzanie szkoleń czy proponowanie zmian legislacyjnych. Działania te podlegają weryfikacji i udoskonalaniu, gdyż przestępcy związani z tym procederem ciągle szukają nowych sposobów na werbowanie kolejnych ofiar.

Obecnie najczęściej identyfikowaną w Polsce formą wykorzystania w handlu ludźmi jest wykorzystanie w pracy i usługach o charakterze przymusowym. Od kilku lat stale rośnie liczba ofiar tej formy wykorzystania pochodzących z krajów Ameryki Łacińskiej np. z Kolumbii, Gwatemali, Wenezueli, Meksyku[1], werbowanych przez nieuczciwe lokalne agencje pośrednictwa pracy, przy pomocy Internetu i mediów społecznościowych.